LIFE
Τα πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα μπορούν να συμβάλουν με πολυεπίπεδο και πολύπλευρο τρόπο στην ανάπτυξη των χωρών και των περιφερειών τους.
Του Βασίλη Διγαλάκη*
Η θετική συμβολή των πανεπιστημίων στην ανάπτυξη της καινοτομίας οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως: (α) η δημοσίευση των αποτελεσμάτων της βασικής έρευνας, (β) οι πατέντες και οι άδειες χρήσης εφευρέσεων, (γ) τα εκκολαπτήρια επιχειρήσεων (incubators) και η δημιουργία spin-off εταιρειών, (δ) η ύπαρξηεπιστημονικών πάρκων, (ε) η διεξαγωγή από κοινού έρευνας, (στ) η παροχή συμβουλών, (ζ) η εκπαίδευση των στελεχών των επιχειρήσεων, κτλ.
Η τεχνολογική πρόοδος και η καινοτομία αποτελούν βασικούς μοχλούς της οικονομικής ανάπτυξης.Γενικότερα, η σημαντική προστιθέμενη αξία που δημιουργείται μέσω της καινοτομίας, οδηγεί σε υψηλό βιοτικό επίπεδο αλλά και επίπεδο κοινωνικών παροχών. Παρά το ότι δεν υπάρχουν χρυσοί κανόνες για την επίτευξη καινοτομίας, είναι αναμφισβήτητο ότι χρειάζεται ένα κατάλληλο περιβάλλον, γνωστό και ως «τριπλός έλικας»,με συνεργασίες μεταξύ ερευνητικών ιδρυμάτων (πανεπιστήμια και άλλα), επιχειρήσεων και κράτους. Περιοχές οι οποίες είναι παγκοσμίως γνωστές για τα επιτεύγματα τους στον τομέα της τεχνολογίας και της καινοτομίας είναι μεταξύ άλλων, ηSiliconValley, η BostonRoute 128 και η start-up σκηνή του Τελ Αβίβ. Οι γεωγραφικές αυτές περιοχές δρουν ως ατμομηχανή για την οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιφέρειας στην οποία ανήκουν. Δυστυχώς, ο πλέον πρόσφατοςετήσιος ευρωπαϊκός πίνακας αποτελεσμάτων για την καινοτομία (EuropeanInnovationScoreboard, 2017)o οποίος παρέχει μια συγκριτική αξιολόγηση των επιδόσεων των χωρών της ΕΕ και επιλεγμένων τρίτων χωρών στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας κατατάσσει την Ελλάδα στην 26η θέση (σε ένα σύνολο 36 χωρών). Στην ίδια κατηγορία - των χωρών με μέτριες επιδόσεις (moderateinnovators) -βρίσκονται μεταξύ άλλων η Σλοβακία, η Ουγγαρία, η Σερβία, κτλ.
Παρά τις γενικότερες αδυναμίες της Ελλάδας, η Κρήτη συγκεντρώνει σημαντικά χαρακτηριστικά τα οποία θα μπορούσαν να την καταστήσουν περιφέρεια γνώσης, καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, με πολλαπλασιαστικά οφέλη για την οικονομική ανάπτυξη του νησιού:
- έχει κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα με αξιοσημείωτο επιστημονικό δυναμικό, τα οποία έχουν να επιδείξουν άριστες επιστημονικές επιδόσεις. Το Πανεπιστήμιο Κρήτης συγκαταλέγεται στα καλύτερα νέα πανεπιστήμια (έως 50 χρόνια) στον κόσμο. Το Πολυτεχνείο Κρήτης έλαβε την υψηλότερη δυνατή βαθμολογία, «Άξιο Θετικής Μνείας» («WorthyofMerit»), από την Επιτροπή Εξωτερικών Εμπειρογνωμόνων στην εξωτερική αξιολόγηση που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2016. Το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) έχει να επιδείξει με τη σειρά του άριστες επιστημονικές επιδόσεις που το καθιστούν ένα από τα κορυφαία ερευνητικά κέντρα διεθνώς. Τα ερευνητικά ιδρύματα της διακρίνονται από επιστημονική αριστεία και εξωστρέφεια και είναι αρκετά δικτυωμένα στην επιστημονική κοινότητα.
- παρουσιάζει αξιόλογη διασπορά στην έρευνα, καθώς τα ιδρύματα της δραστηριοποιούνται και στις τρεις μεγάλες πόλεις του νησιού, ενώ οι σχετικά μικρές αποστάσεις διευκολύνουν τη διάχυση της γνώσης και ενισχύουν τις συνεργασίες.
- διαθέτει ελκυστικό κλίμα και γεωγραφικό περιβάλλον, καθώς και υψηλό πολιτιστικό και βιοτικό επίπεδο, που συνιστούν μοναδικό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των περισσοτέρων κρατών-μελών της ΕΕ αλλά και άλλων περιφερειών στην Ελλάδα.
- βρίσκεται στην πρώτη θέση στην Ελλάδα όσον αφορά το δείκτη δαπανών Ε&Α ως ποσοστό του ΑΕΠ, έχει το υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης σε δραστηριότητες Ε&Α στην Ελλάδα (1,89% - 2013) αλλά και υψηλότερο από τον κοινοτικό μέσο όρο (1,26%) ενώ παρουσιάζει το υψηλότερο ποσοστό επιχειρήσεων στην Ελλάδα που εφαρμόζουν τουλάχιστον έναν τύπο καινοτομίας.
Η Κρήτη, επομένως, βρίσκεται σε προνομιακή θέση ώστε να χρησιμοποιηθεί, πιλοτικά για όλη τη χώρα, ως πόλος έλξης: (α) υψηλά καταρτισμένου προσωπικού για τις επιχειρήσεις του νησιού και (β) υψηλού επιπέδου προπτυχιακών και μεταπτυχιακών αλλοδαπών φοιτητών σε προγράμματα με δίδακτρα. Τα οφέλη για τα ιδρύματα και την τοπική ανάπτυξη θα ήταν πολλά. Για παράδειγμα, τα δίδακτρα από τέτοια προγράμματα θα αποτελέσουν σημαντικούς οικονομικούς πόρους για τα ιδρύματα σε μια περίοδο έντονης υποχρηματοδότησης. Το καταρτισμένο προσωπικό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγικότητας και των προσπαθειών για καινοτομία, ενώ η προσέλκυση φοιτητών και εργαζομένων θα τονώσει την τοπική οικονομία, λειτουργώντας πολλαπλασιαστικά για το συνολικό εισόδημα της περιοχής.
Για να κατανοήσουμε την επίδραση που θα μπορούσε να έχει στο ΑΕΠ της Κρήτης το πανεπιστημιακό και ερευνητικό της οικοσύστημα, αξίζει να αναφερθούμε στο παράδειγμα ενός ιδρύματος, του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, το οποίο έχει συγκρίσιμο μέγεθος με το σύνολο των τριών Ιδρυμάτων της Κρήτης και το οποίο το τελευταίο διάστημα έχει τραβήξει αρκετές φορές τα φώτα της δημοσιότητας, λόγω των επιτευγμάτων του στον τομέα της καινοτομίας και των start-up επιχειρήσεων. Το Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ έχει περίπου 24.000 φοιτητές, όσους τα δύο Πανεπιστήμια της Κρήτης μαζί καιαπασχολεί τόσους ερευνητές, όσους το ερευνητικό οικοσύστημα της Κρήτης.Ο προϋπολογισμός του Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, όμως, υπερβαίνει κατά πολύ αυτούς των τριών ιδρυμάτων της Κρήτης και πλησιάζει τα 800 εκ. δολάρια ΗΠΑ ετησίως. Η εταιρεία μεταφοράς τεχνολογίας του Πανεπιστημίου αυτού, η Yissum, έχει ιδρύσει 80 εταιρείες, τα προϊόντα των οποίων δημιουργούν πωλήσεις 2 δις δολάρια ΗΠΑ ετησίως. Επομένως, η συνολική οικονομία που δημιουργείται από το Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ αγγίζει τα 2,8 δις δολάρια, ή 2,4 δις ευρώ ετησίως. Για σύγκριση, το ΑΕΠ της Κρήτης το 2013, τελευταίο έτος για το οποίο έχουμε στοιχεία, ήταν 8,8 δις ευρώ. Ένα και μόνο, πανεπιστήμιο συγκρίσιμου μεγέθους με τα τρία κύρια ιδρύματα της Κρήτης, δημιουργεί οικονομία που αντιστοιχεί στο 27 % του ΑΕΠ της Κρήτης. Αν το εκπαιδευτικό και ερευνητικό οικοσύστημα της Κρήτης, το οποίο δεν υστερεί σε ποιότητα ερευνητικού προσωπικού και παραγόμενης έρευνας, είχε τις συνθήκες εκείνες οι οποίες θα του επέτρεπαν να πλησιάσει έστω και κατά 70% τις επιδόσεις του Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ στην εκπαίδευση και την καινοτομία, τότε το ΑΕΠ της Κρήτης θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 20%.
Μία εταιρεία που ιδρύθηκε από τη Yissum, η “Mobileye”, η οποία έχει ως αντικείμενο την τεχνολογία της αυτόνομης οδήγησης, εξαγοράστηκε πρόσφατα από την Intel έναντι $15,3 δισεκατομμυρίων. Σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργού οικονομικών του Ισραήλ, MosheKahlon, το όφελος για τον κρατικό προϋπολογισμό από τους φόρους από την συγκεκριμένη συμφωνία θα ανέλθει σε περίπου $1,1 δισεκατομμύρια επιτρέποντας στην Κυβέρνηση να μειώσει τους φόρους σε άλλους τομείς. Χαρακτηριστικά, να αναφέρουμε εδώ, ότι η εισηγητική έκθεση του Προϋπολογισμού του 2017 για την Ελλάδα, προέβλεπε φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων αυξημένο κατά 1,161 δισεκατομμύρια ευρώ έναντι του 2016. Συνεπώς, αν είχε πραγματοποιηθεί μια ανάλογη εξαγορά στην Ελλάδα θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί η αναμόρφωση της φορολογίας εισοδήματος και η επακόλουθη αύξηση της φορολογίας.
Τι χρειάζεται, λοιπόν, να γίνει, ώστε να κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση και η γνώση που παράγεται στην Κρήτη και στην Ελλάδα να έχει τη θετική επίδραση που μπορεί στο ΑΕΠ της χώρας; Πέρα από τις απαιτούμενες νομοθετικές ρυθμίσεις που θα κάνουν τη χώρα φιλική στην ίδρυση καινοτόμων επιχειρήσεων, είναι η εξεύρεση κεφαλαίων σποράς καθώς και η διασύνδεση των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση τουWorldEconomicForum (2016/17) για την ανταγωνιστικότητα των χωρών, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 124η θέση (μεταξύ 138 χωρών) όσον αφορά τη συνεργασία πανεπιστήμιων και επιχειρήσεων στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης.
Απαιτείται, επίσης, η αλλαγή νοοτροπίας η οποία θα πρέπει να ακουμπήσει τους νέους μέσα από την προώθηση της επιχειρηματικότητας κύρια μέσα από την αλλαγή παραδείγματος και την αλληλεπίδραση με την ίδια την επιχειρηματική κοινότητα.
Στο Πολυτεχνείο Κρήτης συστάθηκε το TUCInnovationHouse (Σπίτι Καινοτομίας του Π.Κ), προκειμένου να διευκολύνει και να υποβοηθήσει τη διασύνδεση με την πραγματική οικονομία και την προώθηση της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας, ενώ παράλληλα ιδρύθηκε και αγγλόφωνο μεταπτυχιακό πρόγραμμα στη διαχείριση της τεχνολογίας και της καινοτομίας (TechnologyandInnovationManagement). Οι πρωτοβουλίες του Πολυτεχνείου Κρήτης στον τομέα της καινοτομίας περιλαμβάνουν τη διοργάνωση ημερίδων προώθησης της επιχειρηματικότητας και διαγωνισμών καινοτόμων ιδεών, με μεγάλη συμμετοχή από τους καθηγητές, τους ερευνητές αλλά και τους φοιτητές του Ιδρύματος και φυσικά τη σύναψη στρατηγικών συνεργασιών. Το Πολυτεχνείο Κρήτης είναι ένα από τα επτά Ελληνικά Πανεπιστήμια που συμμετέχουν στη διαπανεπιστημιακή πρόταση για το fundoffunds του EuropeanInvestmentFund, ενώ υποστήριξε και αρκετές από τις άλλες προτάσεις που κατατέθηκαν. Πρόσφατα, επίσης, ιδρύθηκε και χρηματοδοτήθηκε η πρώτη επίσημη νεοφυής επιχείρηση του Πολυτεχνείου Κρήτης.
Η Κρήτη και η χώρα μας έχουν πλούτο που δεν πρέπει και δεν μπορεί να μείνει ανεκμετάλλευτος. Απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας, καλλιέργεια της κουλτούρας της αριστείας και ορθολογική σκέψη για να προχωρήσουμε μπροστά.
*Καθηγητής στη Σχολή ΗΜΜΥ& π. Πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης
*με συν-συγγραφείς τους Φ. Πασιούρα (Καθηγητής στη Σχολή ΜΠΔτου Πολυτεχνείου Κρήτης) και Σ. Ψυχή (Μέλος ΕΤΕΠ Πολυτεχνείου Κρήτης)
